Can chủ về tàng huyết, chủ về sơ tiết, chủ cân, khai khiếu ra mắt, vinh nhuận ra móng tay. móng chân.
2.2.1. Chủ về tàng huyết
Tàng huyết là tàng trữ và điều tiết
lượng máu trong cơ thể. Lúc nghỉ ngơi, lúc ngủ nhu cầu về huyết dịch ít, máu
được tàng trữ ở can; trái lại lúc hoạt động, lao động nhu cầu dinh dưỡng của cơ
thể đòi hỏi cao hơn, can lại bài xuất khối lượng máu dự trữ để cung cấp kịp
thời.
Chức năng tàng huyết của can bị rối
loạn sẽ ảnh hưởng đến các tạng phủ và sinh các triệu chứng bệnh: như can huyết
không đầy đủ thấy hoa mắt, chóng mặt, chân tay co quắp, kinh nguyệt ít có thể
bế kinh v.v... Can khí bị xúc động, huyết đi lạc đường, có thể thấy các hiện
tượng xuất huyết như nôn ra máu, chảy máu cam, băng huyết, rong huyết v.v...
2.2.2. Chủ vê sơ tiết
Sơ tiết là sự thư thái, thông thường
còn gọi là "điều đạt". Can khí chủ về sơ tiết giúp cho sự vận hành
của khí các tạng phủ được dễ dàng, thông suốt, thăng giáng được điều hòa. Can
khí sơ tiết kém sẽ có những biểu hiện bệnh lý đặc biệt ở tình chí và sự tiêu
hoá.
Về tình chí, ngoài tạng tâm đã nêu ở
trên, còn do tạng can phụ trách. Can khí bình thường, thì khí huyết vận hành
điều hoà, tinh thần thoải mái.
Trái lại can huyết sơ tiết kém sẽ
gây tình trạng khí bị uất kết hay hưng phấn quá độ. Can khí uất kết biểu hiện: ngực
sườn đầy tức, u uất, hay thở dài, kinh nguyệt không đều, thống kinh v.v... Can
khí xung thịnh gây cáu gắt, hoa mắt, chóng mặt, ù tai v.v...
Về tiêu hoá: sự sơ tiết của can có
ảnh hưởng lớn đến sự thăng giáng của tỳ vị. Nếu can khí uất kết hay can khí
hoành nghịch có thể thấy các triệu chứng đau cạnh sườn, đau thượng vị, ăn kém,
ợ hơi, ợ chua, ỉa chảy gọi là chứng "can tỳ bất hoà" hay "can vị
bất hoà". v.v...
2.2.3. Chủ cân, vinh nhuận ra móng tay, móng chân
Cân là cân mạch gồm các khớp, gân,
cơ, phụ trách việc vận động của cơ thể. Nói can chủ cân tức là can nuôi dưỡng
các cân bằng huyết của can (can huyết. Can huyết đầy đủ, cân mạch được nuôi
dưỡng tốt, vận động tốt, trái lại can huyết hư sẽ gây các chứng tê bại, chân
tay run, co quắp, teo cơ, cứng khớp v.v... Nếu sốt cao, huyết dịch hao tổn
không dưỡng cân gây co giật, tay chân co quắp.
Móng tay móng chân là chỗ thừa của
cân mạch, nên tình trạng thiếu đủ của can huyết sẽ có những biểu hiện hồng
nhuận cứng cáp hay nhợt tái thay đổi hình dạng (móng tay uốn khum).
2.2.4. Khai khiếu ra mắt
Tinh khí của ngũ tạng thông qua
huyết dịch đều đi lên mắt, nhưng chủ yếu là do tạng can vì can tàng huyết và
kinh can đi lên mắt.
Can khí thực do phong nhiệt gây
chứng mắt đỏ, sưng, đau; can huyết hư gây quáng gà, giảm thị lực. Can phong nội
động gây miệng méo, mắt lác.v.v...
2.2.5. Ngoài ra can mộc còn sinh tâm hoả, khắc tỷ thổ và có
quan hệ biểu lý với đởm.
