Lý luận YHCT với các học thuyết âm dương, ngũ hành, tạng phủ kinh lạc là cơ sở cho việc thực hành chữa bệnh bằng châm cứu. Nội dung về các học thuyết đã được nêu trong các phần trên. Cơ chế tác dụng tóm tắt vào mấy điểm chính như sau:
2.1. Sự mát thăng bằng về âm dương
Dẫn tới sự
phát sinh ra bệnh tật chữa bệnh bằng châm cứu có tác dụng điều hoà âm dương.
Âm đương là
thuộc tính của mọi sự vật, hai mặt âm dương luôn luôn có quan hệ mâu thuẫn với
nhau. Trong cơ thể các tạng phủ, khí huyết, tinh thần bao giờ cũng giữ được sự
thăng bằng, nương tựa vào nhau để hoạt động. Đối với hoàn cảnh thiên nhiên, xã
hội, cơ thể luôn luôn ihích ứng để sinh tồn và phát triển.
Do điều kiện
sức khoẻ yếu, tác nhân gây bệnh xâm nhập phát sinh ra bệnh tật tức là sự mất
thăng bằng về âm dương. Trên lâm sàng, bệnh lý biểu hiện hoặc hàn hoặc nhiệt,
hoậc hư hoặc thực - hư hàn thuộc về âm hư nhiệt thuộc về dương.
Vì vậy khi
điều trị bằng châm cứu tác dụng là điều hoà lại âm dương cụ thể là nâng cao
chính khí, đuổi tà khí ra ngoài. Khi vận dụng châm cứu lại tuỳ theo vĩ trí nông
sâu của bệnh tật, trạng thái hàn nhiệt, hư thực của bệnh và bệnh nhân để vận dụng
thích đáng dùng châm hay cứu, dùng thủ thuật bổ hay tả...như: nhiệt thì châm, hàn
thì cứu, hư thì bổ, thực thì tả.
2.2. Bệnh tật phát sinh ra
Làm rối loạn
hoạt động bình thường của hệ kinh lạc và phương pháp chữa bệnh bằniỉ châm cứu
cơ ban là điều hoà cơ nãng hoạt động của hệ kinh lạc.
Hệ kinh lạc
gổm những đường kinh (thảng) nối từ tạng phủ ra ngoài da và những đường lạc
(ngang) nối liền các đường kinh với nhau tạo thành một hệ thống chằng chịt khắp
cơ thể.
Trong đường
kinh có kinh khí vận hành để điều hoà dinh dưỡng làm con người luôn mạnh khoẻ
và thích ứng được với hoàn cảnh bên ngoài. Mỗi đường kinh mang lại tính chất và
hoạt động tuỳ theo công năng của tạng phủ mà nó xuất phát và mang tên.
Bệnh tật
phát sinh ra do nguyên nhân bên ngoài gọi là tà khí hoặc do nguyên nhân bên
trong cơ thể bị suy yếu gọi là chính khí hư. Nếu do nguyên nhân bên ngòai xâm
nhập sẽ gây bế tắc sự vận hành kinh khí, châm cứu vào các huỵệt trên đường kinh
đe loại trừ tác nhân gây bệnh ra ngoài (khu tà). Nếu có cơ thể suy nhưực, kinh
khí không đầy đủ, châm hay cứu các huyệt trên đường kinh sẽ làm tăng kinh khí
cho sức khoẻ đầy đủ đạt mục đích chữa bệnh (bổ chính).
Nếu tạng phủ
nào có bệnh sẽ có những thay đổi bệnh lý ở đường kinh mang tên, biểu hiện bên
ngoài bằng các triệu chứng lâm sàng riêng biệt (dùng phương pháp chẩn đoán
chung và chẩn đoán trên kính lạc). Người ta sẽ dùng các huyệt trên kinh đó để
điều chỉnh công năng các tạng phủ đó.
Trên cơ sở học
thuyết kinh lạc, tuỳ theo nguyên nhân gây bệnh, tình trạng cơ thể; người ta chú
trọng đặc biệt đến các vấn đề sau:
- Châm kim
phải đắc khí
- Hư thì bổ,
thực thì tả.
- Dựa vào
liên quan tạng phủ và đường kinh người ta phối hợp sử dụng huyệt tại chỗ với
các huyệt ở xa thường ở tay, chân (theo kinh lấy huyệt), v.v...
Vì vậy muốn
hiểu được cơ chế châm cứu theo học thuyết YHCT và vận dụng thành thục, cần nghiên
cứu các lý luận cơ bản YHCT; âm dương, ngũ hành, tạng tượng, kinh lạc, khí huyết;
nắm được các phương pháp chẩn đoán, phương pháp điều trị, nhất là đường đi, tác
dụng 14 kinh (sẽ nêu ở chương sau) và các huyệt trên các kinh đó.
