Học thuyết
thiên nhân hợp nhất nói lên giữa con người với hoàn cảnh tự nhiên và xã hội
luôn luôn mâu thuẫn và thống nhất với nhau. Con người thích ghi, chế ngự. cải tạo
hoàn cảnh thiên nhiên và xã hội sẽ sinh tồn và phát triển.
Trong y học,
người xưa ứng dụng học thuyết này để chỉ đạo các phương pháp phòng bệnh giữ sức
khoẻ, tìm ra nguyên nhân gây bệnh và đề ra phương pháp chữa bệnh toàn diện.
3.2. Hoàn cảnh và con người
3.2.1. Hoàn cảnh tự nhiên và xã hôi luôn luôn tác động
đến con người
a. Hoàn cảnh tự nhiên: gồm khí hậu, thời
tiết, địa lý, tập quán sinh hoạt.
Khí hậu, thời tiết bốn mùa gồm 6 thứ
khí (lục khí): phong (gió), hàn (lạnh), thử (nắng), thấp (độ ẩm thấp), táo (độ
khô), hoả (nóng), luôn luôn có mặt theo mùa tác động đến sức khoẻ con người.
Khi sức khoẻ yếu (chính khí hư), chúng sẽ trở thành những tác nhân gây bệnh bên
ngoài gọi là tà khí..
Hoàn cảnh địa lý: miền đồng bằng, miền
rừng núi, miền Nam, miền Bắc, tập quán sinh hoạt, phong tục, tín ngưỡng v.v...
luôn luôn gây nên những bệnh địa phương và ảnh hưởng đến sức khoẻ con người.
b. Hoàn cảnh xã hội: là những điều kiện
chính trị, kinh tế, văn hoá của xã hội luôn luôn tác động đến tư tưởng tình cảm,
đạo đức của con người.
Trong một xã
hội còn giai cấp bóc lột hoặc trong xã hội hết giai cấp bóc lột nhưng tàn dư tư
tưởng văn hoá của xã hội cũ hãy còn tồn tại, gây nên những ảnh hưởng xấu đến tư
tưởng tình cảm, đạo đức của con người. Điều kiện kinh tế còn thấp kém, mức sống
con người chưa cao là yếu tố ảnh hưỏng đến sức khoẻ. Tập quán sinh hoạt như: Văn
hoá không lành mạnh, những tập tục, những tư tưởng lạc hậu luôn tác động đến tư
duy con người v.v... Tất cả những yếu tố tiêu cực trên sẽ gây ra những tác nhân
không tốt về tâm lý xã hội là điều kiện gây ra các bệnh nội thương mà YHCT thường
nói tới.
3.2.2 Con người luôn luôn thích ứng với hoàn cảnh tự
nhiên và xã hội
Thời tiết,
khí hậu và những điều kiện xã hội luôn tác động đến đời sống con người, có những
yếu tố tích cực cần thiết cho sự sống của con người, ngược lại có những yếu tố
tiêu cực ảnh hưởng đến sức khoẻ con người.
Con người cần
thích ghi với hoàn cảnh, chế ngự và cải tạo tự nhiên và xã hội để sinh tồn và
phát triển.
Muôn vậy con
người cần có sức khoẻ, tinh thần phải vững vàng biểu hiện ở chính khí và các cơ
năng thích ứng của cơ thể luôn luôn quân bình giữa các mặt âm, dương, khí huyết,
tinh thần, tân dịch v.v...
3.3. Ứng dụng trong y học
3.3.1. Hoc thuyết thiên nhân hợp nhất chỉ đạo nội dung
phương pháp phòng bệnh và chăm sóc sức khoẻ của YHCT
a. Phòng bệnh tích cực:
- Cải tạo thiên nhiên, bắt thiên nhiên
phục vụ đời sống.
- Chủ động rèn luyện thân thể.
- Thể dục, thể thao: thái cực quyền,
khí công, dưỡng sinh v.v...
- Chống dục vọng cá nhân, rèn ý chí, cải
tạo bản thân và xã hội, xây dựng tinh thần lạc quan.v.v...
- Cải tạo tập quán lạc hậu, xây dựng nếp
sống văn minh...
b. Phòng bệnh thụ động:
- Ăn tốt, mặc ấm. giũ gìn vệ sinh cá
nhân, hoàn cảnh.
- Điều độ về sinh hoạt, tình dục, lao động...
- Có thể kết luận phương pháp rèn luyện
sức khoẻ của con người trước hoàn cảnh tự nhiên và xã hội bằng câu thơ bất hủ của
Tuệ Tĩnh: “Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần. Thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện
hình".
3.3.2. Học thuyết thiên nhân hợp nhất chỉ đạo nội dung
của các nguyên nhân gây bệnh và vai trò quyết định của cơ thể đối với việc phát
sinh ra bệnh tật
a. Nguyên nhân gây bệnh:
Hoàn cảnh tự nhiên, địa lý với 6
khí: phong, hàn. thử, thấp, táo, hoả là nguyên nhân gây ra các bệnh ngoại cảm.
Khi trở thành tác nhân gây bệnh, lục khí được gọi là lục tà hay lục dâm.
Hoàn cảnh xã hội gây ra những yêu tố
về tâm lý xã hội gọi là thất tình (vui, giận, buồn, lo. nghĩ, kinh, sợ) là
nguyên nhân gây các bệnh nội thương.
b. Vai trò cơ thể quyết định trong việc
phát sinh ra bệnh tật:
Hoàn cảnh tự
nhiên và xã hội luôn luôn tồn tại tác động vào con người nhưng bệnh tật chỉ xảy
ra do sự thay đổi nội tại của con người, đó là sự giảm sút sức đề kháng còn gọi
là chính khí hư làm cơ thể không thích ứng được với ngoại cảnh. Chính khí hư là
vai trò nội nhân, quyết định sự phát sinh ra bệnh.
3.3.3. Học thuyết thiên nhân hợp nhất chỉ đạo nội dung
phương pháp chữa bệnh toàn diện của YHCT...
Phái nâng cao chính khí con người bằng
các phương pháp tổng hợp:
- Tâm lý liệu pháp
- Dự phòng trong điều trị: dưỡng sinh,
khí công, thái cực quyền v.v...
- Ăn uống bồi dưỡng
- Dùng châm cứu, xoa bóp, thuốc v.v...
- Khi dùng thuốc bao giờ cũng chú trọng
đến các thuốc nâng cao các mặt yếu của cơ thể (bổ hư) về âm, dương, khí, huyết,
tân dịch v.v... rồi mới đến các thuốc tấn công vào tác nhân gây bệnh.
